Nguyên tắc chế độ ăn ít đạm bệnh thận mạn CKD

Nhiều bệnh nhân thận mạn tính đều biết rằng chế độ ăn ít đạm có thể giảm "chất thải chứa nitơ và chất độc ure", giảm gánh nặng chuyển hóa cho thận. Các bác sĩ cũng khuyên rằng chế độ ăn ít đạm giúp giảm nguy cơ phải chạy thận và ghép thận. Tuy nhiên, nhiều bệnh nhân thận mạn tính gặp khó khăn trong việc thực hành đúng chế độ ăn ít đạm. Một số người thậm chí hiểu nhầm rằng không ăn thịt và trứng là chế độ ăn ít đạm. Thực tế, chỉ cần nắm vững nguyên tắc cơ bản, chế độ ăn ít đạm không hề khó!

Q: Chế độ ăn ít đạm, lượng protein cần ăn bao nhiêu để gọi là ít?

Bệnh nhân thận mạn tính giai đoạn 3-5 nên áp dụng chế độ ăn "ít đạm", với lượng protein khuyến nghị là 0.6-0.8 gram mỗi kilogram cân nặng mỗi ngày. Bạn có thể tham khảo tiêu chuẩn của Bộ Y tế, sử dụng "lòng bàn tay" làm thước đo. Một lòng bàn tay chứa đậu, cá, trứng, thịt cung cấp khoảng 21-28 gram protein. Vì vậy, bệnh nhân thận nặng 60 kilogram nên kiểm soát lượng protein hàng ngày tương đương 2-3 lòng bàn tay các loại thực phẩm giàu protein.

Q: Những loại protein nào nên ăn và loại nào nên hạn chế?

Ngoài việc kiểm soát lượng protein, "chất lượng" nguồn protein cũng rất quan trọng:

1. Protein Chất Lượng Cao:

   • Hơn một nửa lượng protein nên đến từ các nguồn protein có giá trị dinh dưỡng cao như trứng, cá, thịt và protein từ đậu nành. Thịt trắng (như thịt gà) tốt hơn thịt đỏ (như thịt bò), gia cầm hai chân tốt hơn gia súc bốn chân.

2. Protein Thực Vật:

   • Chọn protein từ thực vật vì chúng giảm sản xuất chất độc ure và phốt pho trong protein thực vật ít được cơ thể hấp thụ hơn so với protein động vật, có lợi cho bệnh nhân thận. Tránh các loại đậu khó tiêu như đậu xanh, đậu đỏ, đậu tằm, và đậu Hà Lan, thay vào đó chọn sản phẩm từ đậu nành như đậu phụ, đậu khô, hoặc sữa đậu nành.

3. Tránh Thực Phẩm Chế Biến và Sản Phẩm Từ Sữa:

   • Thực phẩm chế biến và sản phẩm từ sữa chứa nhiều phốt pho và kali, gây gánh nặng cho thận. Bệnh nhân thận nên tránh hoặc hạn chế ăn các sản phẩm từ sữa, tối đa một cốc sữa (240 ml) mỗi ngày, hoặc chọn các loại sữa bột ít phốt pho và sản phẩm dinh dưỡng chuyên dụng cho bệnh nhân thận.

Lưu Ý: Nếu bệnh nhân thận bắt đầu chạy thận nhân tạo, vì quá trình lọc máu sẽ lấy đi một lượng protein, nên họ cần "bổ sung đủ protein" với lượng khuyến nghị là 1.2-1.5 gram protein mỗi kilogram cân nặng mỗi ngày, tương đương gấp đôi lượng protein trong chế độ ăn ít đạm, để duy trì sức khỏe.

Nguyên Tắc Chế Độ Ăn Ít Đạm Cho Bệnh Nhân Thận Mạn Tính (CKD)

Chế độ ăn ít đạm là một phần quan trọng trong việc quản lý bệnh thận mạn tính (CKD). Dưới đây là các nguyên tắc cơ bản của chế độ ăn ít đạm cho bệnh nhân CKD:

1. Hạn Chế Lượng Protein Tiêu Thụ

• Mục Tiêu: Giảm bớt lượng protein nạp vào cơ thể để giảm gánh nặng cho thận trong việc lọc các chất thải từ quá trình chuyển hóa protein.
• Khuyến Nghị:
  • Giai Đoạn 1-2: 0.8-1.0 gram protein/kg cân nặng mỗi ngày.
  • Giai Đoạn 3-4: 0.6-0.8 gram protein/kg cân nặng mỗi ngày.
  • Giai Đoạn 5 (trước chạy thận): 0.6 gram protein/kg cân nặng mỗi ngày, có thể giảm xuống 0.3-0.5 gram/kg cân nặng mỗi ngày nếu kết hợp với bổ sung ketoacid (một loại amino acid không chứa nitơ) .

2. Chọn Nguồn Protein Chất Lượng Cao

• Định Nghĩa: Protein chất lượng cao là loại protein chứa tất cả các axit amin thiết yếu mà cơ thể không thể tự tổng hợp.
• Nguồn Protein Chất Lượng Cao: Thịt nạc, trứng, sữa, cá và các sản phẩm từ đậu nành.

3. Kiểm Soát Lượng Kali và Phốt Pho

• Lý Do: Bệnh nhân CKD thường gặp khó khăn trong việc loại bỏ kali và phốt pho khỏi cơ thể, dẫn đến tích tụ hai khoáng chất này trong máu.
• Khuyến Nghị:
  • Kali: Hạn chế các thực phẩm giàu kali như chuối, cam, khoai tây, và cà chua.
  • Phốt Pho: Tránh các thực phẩm giàu phốt pho như sữa, phô mai, đậu, và các loại hạt. Nên sử dụng các chất kết dính phốt pho (phosphate binders) nếu cần thiết .

4. Duy Trì Lượng Calo Đủ Để Đảm Bảo Năng Lượng

• Mục Tiêu: Đảm bảo cơ thể có đủ năng lượng để hoạt động, tránh việc cơ thể phải chuyển hóa protein từ cơ bắp để tạo năng lượng.
• Khuyến Nghị: Bổ sung calo từ carbohydrate và chất béo lành mạnh như dầu ô liu, quả bơ và các loại hạt (trong mức độ cho phép).

5. Uống Đủ Nước

• Lý Do: Giúp thận hoạt động hiệu quả hơn và ngăn ngừa sỏi thận.
• Khuyến Nghị: Lượng nước cần uống tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe và giai đoạn bệnh thận. Tham khảo ý kiến bác sĩ để biết lượng nước cụ thể phù hợp.

6. Tránh Thực Phẩm Chế Biến Sẵn và Giàu Muối

• Lý Do: Thực phẩm chế biến sẵn thường chứa nhiều natri, có thể làm tăng huyết áp và gánh nặng cho thận.
• Khuyến Nghị: Hạn chế ăn thực phẩm chế biến sẵn, đồ hộp, đồ ăn nhanh và các loại gia vị mặn .

Các Loại Thực Phẩm Trong Chế Độ Ăn Ít Đạm (Low-Protein Diet)

1. Trái Cây và Rau Củ

• Trái Cây: Táo, lê, dâu tây, việt quất, nho, dưa hấu, cam, và quýt.
• Rau Củ: Cà rốt, dưa leo, ớt chuông, bông cải xanh, bí ngô, cải xoăn, và rau xà lách.

2. Ngũ Cốc và Sản Phẩm Từ Ngũ Cốc

• Ngũ Cốc: Gạo trắng, gạo lứt, bột yến mạch.
• Sản Phẩm Từ Ngũ Cốc: Bánh mì trắng, mì ống, và bánh quy không chứa nhiều đạm.

3. Sản Phẩm Sữa và Thay Thế Sữa

• Sữa Ít Đạm: Sữa gạo, sữa hạnh nhân không đường.
• Sản Phẩm Sữa Thay Thế: Sữa không chứa đạm như sữa hạt.

4. Thực Phẩm Chế Biến Sẵn Ít Đạm

• Đồ Ăn Nhẹ: Bắp rang không muối, bánh gạo không muối.
• Thực Phẩm Chế Biến: Một số loại bột ngũ cốc ít đạm, bánh mì không chứa nhiều protein.

5. Đồ Uống

• Đồ Uống: Nước lọc, nước trái cây không đường, nước chanh không đường, trà không đường.

Gợi Ý Cụ Thể

Dưới đây là danh sách cụ thể hơn về các loại thực phẩm ít đạm, thích hợp cho người theo chế độ ăn ít đạm:

Trái Cây

• Táo
• Lê
• Dâu tây
• Việt quất
• Nho
• Dưa hấu
• Cam
• Quýt

Rau Củ

• Cà rốt
• Dưa leo
• Ớt chuông
• Bông cải xanh
• Bí ngô
• Cải xoăn
• Rau xà lách

Ngũ Cốc

• Gạo trắng
• Gạo lứt
• Bột yến mạch

Sản Phẩm Từ Ngũ Cốc

• Bánh mì trắng
• Mì ống
• Bánh quy không chứa nhiều đạm

Sữa Ít Đạm và Sản Phẩm Thay Thế

• Sữa gạo
• Sữa hạnh nhân không đường

Đồ Ăn Nhẹ

• Bắp rang không muối
• Bánh gạo không muối

Đồ Uống

• Nước lọc
• Nước trái cây không đường
• Nước chanh không đường
• Trà không đường

Để có thêm thông tin chi tiết về chế độ ăn ít đạm, bạn có thể tham khảo các nguồn sau:

• National Kidney Foundation: Diet and Nutrition
• American Kidney Fund: Low-Protein Diet for CKD
• Cleveland Clinic: Low-Protein Diet for Kidney Disease
• Verywell Health: Low-Protein Diet for CKD